Naar overzicht
Door middel van landschapslezen is het mogelijk om het landschap te ‘lezen’ als een verhaal van mens en natuur. Door patronen, vormen en sporen te interpreteren, begrijp je hoe natuurlijke processen en menselijke activiteiten samen het landschap gevormd en beïnvloed hebben. In deze blog lees je meer over de belangrijkste landschapstypen in Zeeland en hoe je ze kan lezen. Sommige zijn heel duidelijk en in sommige gevallen moet je weten waar je naar moet kijken om het te herkennen.
Duinen en dijken in Zeeland
Duinen en dijken tekenen het landschap van Zeeland. Ze vormen Zeeland en zorgen ervoor dat de provincie beschermd is tegen water. In het landschap zie je de eeuwenoude strijd tegen water terug.
Duinen in Zeeland
Langs de Noordzeekust op Zeeuws-Vlaanderen, Walcheren en Schouwen-Duiveland vind je natuurlijke kustverdediging in de vorm van duinen. Deze duinen zijn ontstaan door natuurlijke processen die zo’n 6000 jaar geleden zijn gestart. Door de aanvoer van zand uit zee vormde zich een kustbarrière. Door deze barrière zijn strandwallen ontstaan. Dit was de eerste aanzet tot duinvorming. 4000 jaar later waren de jonge duinen die we tegenwoordig kennen er pas. Deze zijn ontstaat door zand dat verplaatst werd door de wind. Dit proces gaat nog altijd door in de vorm van verstuiving, afkalving en het ontstaan van embryonale duinen op het strand. Dit kun je goed zien op de stranden bij de Kop van Schouwen en Oranjezon.
In Oranjezon (vooral aan de oostkant) kun je de verschillende fasen van het ontstaan van duinen goed zien. Wanneer je richting het strand loopt kom je afwisselend duinrijen en duinvalleien tegen. Elke keer dat je een duinrij passeert, ben je gemiddeld 2 eeuwen “vooruit” gegaan.
Dijken in Zeeland
De bewoners van Zeeland zijn zo’n duizend jaar geleden begonnen met het op grote schaal aanleggen van dijken. Dijken beschermen Zeeuwen in de strijd tegen water. Maar in het verleden hebben talloze dijkvallen en stormvloeden het huidige landschap beetje bij beetje gevormd. Dijkversterkingen en de Deltawerken zijn hier hedendaagse oplossingen voor. In het landschap kom je ook kenmerkende oplossingen uit de afgelopen eeuwen tegen. In Noord-Beveland zie je op kwetsbare plekken een dijk achter een dijk die voor extra bescherming moest. Dit noem je ook wel inlagen. Wij hebben de Inlagen van Noord-Beveland en Inlagen Hoofdplaat in beheer. In de zak van Zuid-Beveland kom je bij Nisse, ringdijken tegen die ervoor zorgde dat oudere bewoonde gebieden beschermd waren tegen hoogwater. De inlagen en ringdijken zijn tegenwoordig een plaats voor bijzondere plant- en diersoorten.
Schorren en slikken in Zeeland
Langs de dijken aan de Westerschelde en Oosterschelde vind je schorren en slikken.
Schorren van Zeeland
Slikken zijn lage, modderige platen die bij laagwater droogvallen en rijk zijn aan bodemleven. Veel vogelsoorten zoeken hier bij laagwater naar eten. Wanneer deze platen door opslibbing hoger komen te liggen, ontstaan schorren. Op schorren vind je wel begroeiing. Bekende soorten planten zijn zeekraal, Engels slijkgras en lamsoor. Ook broeden er vogels op de hoger gelegen schorren en aangrenzende dijken. Het meest uitgestrekte gebied is Het Verdronken Land van Saeftinghe.
Slikken van Zeeland
Honderden jaren geleden bestond Zeeland uit slikken en schorren. Herders hielden hun schapen op 't schor. Om schapen van water te voorzien zijn hollestellen aangelegd. Deze vingen regenwater op dat als drinkwater diende. Later werd er ook landbouw gedreven op de schorren. Als hoogwatervluchtplaats voor het vee en de bewoners zijn er ook heuvels aangelegd. Hier zijn nog altijd sporen van de te vinden in schorren en slikkengebieden als de Rumoirtschorren.
Kreken en zeearmen in Zeeland
Zeeland was van oorsprong een groep eilanden omringd door zeearmen. Tegenwoordig zijn alleen de Westerschelde en Oosterschelde nog open zeearmen. De rest van de zeearmen zijn ingedijkt of dicht geslibd en verzand. Bij Het Zwin vind je een voorbeeld van een zeearm die aanslibbing en verzanding veranderd is van een 6 kilometer brede zeearm in een strandgeul met slufter. Van deze belangrijke handelsroute naar Brugge is nu niks meer over. Verder vind je door heel Zeeland kreken. Kreken zijn restanten van zeearmen die zich tussen eilanden bebonden en van geulen waarin de zee zich tijdens een stormvloed op militaire inundatie een weg door het land baande. Voorbeelden van kreken zijn de Oosterschenge, Westerschenge en Baarzandse Kreek. Maar er zijn er nog veel meer.
Leuke weetjes: veel wegen en dijken in de zak van Zuid-Beveland zijn kronkelig omdat ze oude krekenpatronen volgen. In gewassen vind je vanuit de lucht verrassende patronen van oude kreken terug die je meestal in het veld niet ziet.
Heggen landschap in Zeeland
Het heggenlandschap is een historisch cultuurlandschap dat is ontstaan door kleinschalige landbouw en veehouderij. Heggen van meidoorn, sleedoorn en koebraam dienden als natuurlijke afscheiding van land, zorgden ervoor dat het vee op het land bleef en boden beschutting. De heggen vormen een belangrijk leefgebied voor vogels en andere diersoorten. Maar door de ruilverkaveling zijn veel van deze heggen verdwenen. Een karakteristiek voorbeeld is nog te vinden bij Arnemuiden. Hier vind je Heggengebied Arnemuiden. Ook bij Nisse vind je nog karakteristieke heggen in het oudlandgebied “De Poel”.
Bossen in Zeeland
In Zeeland zijn niet veel bossen te vinden doordat de vruchtbare kleigrond van oudsher veel voor landbouw gebruikt is. Verder hebben bossen ook niet veel kans gehad doordat grote delen van Zeeland voor lange tijd onder water hebben gestaan of regelmatig overstroomde. Maar de bossen die in Zeeland staan, zijn wel karakteristiek en hebben een eigen verhaal. Bossen staan vooral op armere zandgronden en in waterwingebieden. In de waterwingebieden zorgen bomen voor een betere waterkwaliteit en -huishouding. Deze actieve waterwinning vindt nog steeds plaats bij de Waterwinbossen en Westenschouwen. Oranjezon is een voormalig waterwingebied.
Kreekruggen en poelgronden in Zeeland
Duizenden jaren terug, drong de zee binnen en vormde kreken en geulen. Toen deze geulen dichtslibden, bleven zandige kreekruggen hoger liggen. De veengebieden daalden verder en waren bedekt met klei. Hierdoor ontstonden poelgronden. Deze zijn nog verder gedaald door het inklinken van veen en waarschijnlijk door moernering en ontwatering. Poelgronden waren nat en moeilijk te bewerken, waardoor ze vooral als grasland dienden. Het landschap van Walcheren en Zuid-Beveland wordt tot op vandaag bepaalt door poelgronden en kreekruggen. Je ziet dit goed bij Sint Laurense Weihoek en Yerseke Moer.
Zeeland als strijdtoneel
Door de ligging in de Scheldedelta is Zeeland al eeuwenlang een strategisch gebied. Al sinds de Romeinse tijd is hier oog voor. Het Romeinse Rijk strekte zich uit tot aan de Noordzeekust van toen. In de tachtigjarige oorlog vormde met name Zeeuws-Vlaanderen een strijdtoneel. En in de Tweede Wereld Oorlog werd Zeeland onderdeel van de Atlantikwall. In het landschap is hier nog veel van te zien. In Zeeuws-Vlaanderen vind je bijvoorbeeld schansen en wallen uit de Tachtigjarige Oorlog en door heel Zeeland zijn bunkers te vinden uit de Tweede Oorlog. Maar als je iets verder kijkt zijn er uit de Tweede Oorlog ook minder zichtbare tekenen te zien. Zoals:
- Veel waterpartijen die je in bossen langs de dijken van Walcheren tegenkomt zijn restanten van de diepste stroomgeulen die vlak achter gebombardeerde dijken ontstonden.
- De wegbeplanting langs Walcherse wegen is aangebracht om een landschappelijk aantrekkelijk beeld te behouden en beplanting op kreekruggen terug te brengen. Daarnaast bood deze beplanting luwte voor gewas en fietsers.
- De landbouwkavels zijn veel groter geworden. Na de tweede wereldoorlog is er ingezet op schaalvergroting van landbouw. Hedendaagse landbouwpercelen waren voorheen ongeveer in drieën gedeeld.
Wil je restanten van de Tachtigjarige Oorlog zien? Fiets dan de route "Staats-Spaanse-Linies". Uit de Tweede Wereld Oorlog vind je restanten langs het Jaagpad bij de Oude Veerseweg.
