Naar overzicht
Landschap als wapen
Het militaire erfgoed in Zeeuws-Vlaanderen dat we later de Staats-Spaanse Linies zijn gaan noemen, ligt als een keten van verdedigingswerken aan beide zijden van de Nederlands-Belgische grens. Het overgrote deel is aangelegd tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648). In de eeuwen daarna werden ze aangevuld en bij oorlogsdreiging meer dan eens opnieuw in gereedheid gebracht. De linies bestaan uit verschillende onderdelen verdeeld over Zeeuws-Vlaanderen, waaronder vestingwallen met bastions en grachten rond steden, verder onder meer forten, schansen, batterijen, stenen beren (dammen) en liniedijken om de verdedigingswerken met elkaar te verbinden. Het onder water zetten van land maakte deel uit van de militaire strategie. Om dit gecontroleerd te kunnen doen, werden inundatiesluizen en -dijken aangelegd.
Sporen in het landschap
In het Zeeuws-Vlaamse landschap is nu nog veel herkenbaar. De wallen van stadjes als Retranchement, Oostburg, Sluis en Hulst springen in het oog. Ook overblijfselen van forten en schansen zijn bewaard gebleven. De voormalige wachttoren op de Kruisdijkschans bij Sluis is nu zelfs een woonhuis. Restanten van inundatiesluizen en stenen beren zijn vaak minder goed te zien. Ook andere elementen gaan onopvallend in het landschap schuil. In de liniedijken en de kreken die na een inundatie zijn ontstaan, herkennen maar weinigen de ontstaansgeschiedenis nog. En soms wijst alleen een oneffenheid in een terrein of een afwijking in een weg of waterloop er nog op dat daar een militair bouwwerk heeft gelegen.
Belang voor de natuur
Veel van de terreinen hebben hoge natuurwaarden. Die zijn bij reconstructies en restauraties van het militaire erfgoed versterkt. Rond de kreken hebben zich waardevolle natuurgebieden ontwikkeld. In de muren van de oude bouwwerken groeien muurplanten. In de knotbomen op de dijken broeden vogels, zoals de steenuil. En de vestingwallen zijn in trek bij een aantal zeldzame planten- en diersoorten. Amfibieën als de boomkikker en kamsalamander voelen zich daar bijvoorbeeld thuis en de wallen van Retranchement zijn een gekende groeiplaats van zeldzame klaversoorten.
Landschap en militaire strategie
Ook toen de linies nog voor hun oorspronkelijke doel werden benut (of daar in ieder geval voor klaarstonden) speelden landschappelijke elementen een rol. Sommige waren zelfs essentieel voor de wijze van oorlogvoering. Op de aanleg van liniedijken en het bij wijze van militaire tactiek onder water zetten van land is al gewezen. Verder leverde de bodem de aarde die voor de aanleg van de stadswallen werd gebruikt. Deze aarden wallen kwamen in de plaats van stenen muren. Aarde kon namelijk in grote hoeveelheden in de eigen omgeving worden opgegraven en was bovendien veel beter dan steen bestand tegen kanonskogels. Ook de beplanting van de wallen had essentiële functies. In de bomen en struiken werd het geschut verborgen. De wortels hielden de grond vast en maakten het moeilijker om in de wallen tunnels te graven. Doornhagen vormden bovendien doeltreffende blokkades.
Niet alleen de grote dichtheid aan militaire werken, maar ook het volop benutten van bodem en landschap maken de Staats-Spaanse Linies tot een uniek verdedigingsstelsel. Daarom zijn ze ook onderdeel van het Geopark Schelde Delta, een grensoverschrijdende netwerkorganisatie die de aardkundige ontwikkelingen uit het verleden inzichtelijk maakt.
Ontdek het zelf
Het Zeeuwse Landschap beheert erfgoed verspreid over Zeeland waaronder de wallen van Sluis, Aardenburg en Retranchement, de Kruisdijkschans en andere elementen van de Staats-Spaanse Linies. Ontdekt het unieke Zeeuws-Vlaamse erfgoed tijdens een wandeling of fietstocht. Klik hier voor een overzicht van wandel- en fietsroutes bij de Staats-Spaanse Linies:
